Bałtycki Festiwal Nauki w NCK. Gdańsk od wewnątrz.

PROGRAM

piątek, 24 maja 2013, godz. 17.00–19.30
Ratusz Staromiejski w Gdańsku, ul. Korzenna 33/35

Debata wokół zagadnień związanych z gdańskimi wnętrzami: ich historią, a także problemami współczesnymi – ich przebudową i adaptacją.

Uczestnicy:
Ewa Barylewska Szymańska – Muzeum Historyczne Miasta Gdańska
Tomasz Błyskosz –  Narodowy Instytut Dziedzictwa Oddział w Gdańsku
Jacek Dominiczak – Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku
Stanisław Flis – Stowarzyszenie Archiwistów Polskich
Jacek Friedrich – Instytut Historii Sztuki UG
Jacek Kriegseisen –  Instytut Historii Sztuki UG
Anna Perz - Atlas Architektury Gdańska
Jakub Szczepański –  Wydział Architektury PG
Katarzyna Wojtczak – Studia Doktoranckie Historii UG

25 maja – 14 czerwca 2013, godz. 10.00-18.00
Ratusz Staromiejski w Gdańsku, ul. Korzenna 33/35

Wystawa prezentująca historię wybranych gdańskich wnętrz (dawna siedziba Polskich Zakładów Zbożowych przy Długim Targu 1-7, Teatr Wybrzeże, Narodowy Bank Polski, Bank Gospodarki Żywnościowej, Nowy Ratusz, zajezdnia tramwajowa na Łąkowej, Morski Dom Kultury, Kino Neptun – dawnej Leningrad, Dyrekcja Kolei, siedziba Naczelnej Organizacji Technicznej, Hotel Scandic dawniej Monopol, Nowy Ratusz, poczta przy ulicy Długiej, browar we Wrzeszczu Dyrekcja Stoczni, świątynia pomennonicka, szpital mariacki (przy ulic Łąkowej), szpital przy ulicy Klinicznej, gmach dawnego Królewskiego Seminarium Nauczycielskiego, willa Alberta Forstera przy ulicy Dębinki 1, Opera Bałtycka, dawna siedziba Banku Kwileckiego i Potockiego przy Ogarnej 85 oraz sienie gdańskich kamienic)

Sobota 25 maja 2013, godzina 12.00-13.00
ul. Menonitów 2a
Zwiedzanie świątyni pomennonickiej, oprowadza Magdalena Staręga 

Projekt Nadbałtyckiego Centrum Kultury, organizowany w ramach XI Bałtyckiego Festiwalu Nauki, został poświęcony gdańskim wnętrzom – obejmie dyskusję panelową oraz wystawę. Chcemy nie tylko przybliżyć historię najciekawszych wnętrz, ale także poruszyć problem ich przebudowy i adaptacji na nowe cele. Dokładniejsze zapoznanie się z dziejami wybranych gdańskich wnętrz będzie możliwe dzięki planszom wystawy i kartom folderu, gdzie obok omówień, zaprezentowana zostanie ikonografia współczesna i archiwalna – częściowo publikowana po raz pierwszy.

Gdańskie wnętrza nie doczekały się jeszcze wyczerpującego opracowania. Większe zainteresowanie badaczy, zarówno polskich, jak i niemieckich, wzbudzało kilka najcenniejszych obiektów, wśród nich Ratusz Głównego Miasta, Sień Gdańska, Dwór Artura i Dom Uphagena. Historia wnętrz i poszczególnych elementów wyposażenia wymienionych zabytków doczekała się wielu omówień. Przy badaniach innych budowli duży problem stanowi mała ilość zachowanych obiektów – już w dziewiętnastym wieku gdańskie domy ulegały daleko idącym przebudowom, związanym ze zmianami, jakie niosła epoka industrialna. Najwięcej zniszczeń poczyniły jednak działania wojenne z roku 1945.

Odtworzenie historii gdańskich wnętrz – ich układu przestrzennego, wyposażenia i wystroju oraz pełnionych funkcji możliwa jest obecnie dzięki częściowo zachowanym materiałom archiwalnym. Cenne są także opracowania i inwentaryzacje obiektów, powstałe przed rokiem 1945, autorstwa takich badaczy jak Willi Drost, Erich Keyser czy Georg Münster. Pierwszą syntetyczną próbę opracowania zagadnienia podjęła Czesława Betlejewska w kilkutomowym niepublikowanym dziele Gdańskie wnętrza mieszczańskie. Dokumentacja historyczna, Gdańsk 1984, w którym autorka zgromadziła bogatą i różnorodną dokumentację ikonograficzną. Obecnie nad wyjaśnieniem wielu problemów związanych z gdańskim domem od późnego średniowiecza do połowy XIX wieku pracują badacze pracowni gdańskiej Instytutu Historii PAN. Zespół pod przewodnictwem prof. Edmuna Kizika (w składzie: Zofia Maciakowska, Ewa Barylewska-Szymańska, Marcin Grulkowski) opublikował na razie, w dwóch tomach, szereg artykułów poświęconych poszczególnym zagadnieniom. Pierwszy tom Studiów i materiałów do dziejów domu gdańskiego ukazał się w roku 2009, drugi w dwa lata później. Z zespołem współpracują także m.in. Sławomir Kościelak, Wojciech Szymański Piotr Paluchowski oraz Ewa Łączyńska.

Równie interesująca jak przemiany, które przechodziła prywatna przestrzeń mieszkalna gdańszczan, jest historia budynków użyteczności publicznej. W powszechnej świadomości mieszkańców znany jest fakt zmiany funkcji gmachu Elektrociepłowni na Ołowiance. Efektowny w swej formie, którą podkreśla znakomite położenie, zbudowany został pod koniec XIX wieku. Zniszczenia wojenne były na tyle nieduże, że w sierpniu 1945 został uruchomiony ponownie i swą pierwotną funkcję pełnił aż do 1996 r. Obiekt wpisany w 1983 r. do rejestru zabytków, w latach 1998–2007 poddano kompleksowej rewitalizacji, a jej wnętrza zaadaptowano na potrzeby Filharmonii Bałtyckiej. Nowatorski na polskie warunki projekt aranżacji i rozbudowy dawnej Elektrociepłowni opracował Marcin Kozikowski. Dużo mniej znana jest natomiast historia obecnej siedziby Opery Bałtyckiej – niewielu gdańszczan wie, że pierwotnie w budynku stojącym na skrzyżowaniu Alei Zwycięstwa z Aleją Hallera znajdowała się ujeżdżalnia koni (więcej informacji w tekście Magdaleny Staręgi). Szczególnie narażone na przebudowy i przede wszystkim rozbudowy były obiekty szpitalne, co wiązało się z rozwojem medycyny i wzrostem liczby mieszkańców. W Gdańsku znajduje się kilka bardzo ciekawych kompleksów szpitalnych. Na wystawie zaprezentowany zostanie jeden – dawny szpital sióstr boromeuszek, znany jako szpital na Łąkowej. Budynek ten najlepiej zachował swą pierwotną formę, jednak – od kilku lat opuszczony – niszczeje w bardzo szybkim tempie. Niezmiennie swoje funkcje pełnią za to dwa, wybudowane w odmiennych stylach, okazałe budynki w centrum miasta: obecnie siedziby Narodowego Banku Polskiego i Banku Gospodarki Żywnościowej. W Gdańsku przed rokiem 1945 mieściły się ponadto siedziby kilkudziesięciu innych banków – wiele z nich ulokowało się przy ulicach Długiej, Ogarnej i Długim Targu, przebudowując znajdujące się tam kamienice. Jako przykład może tu posłużyć oddział poznańskiego Banku Kwileckiego i Potockiego przy ulicy Ogarnej 85. Z obiektów wybudowanych po roku 1945 zobaczymy między innymi Kino Neptun – dawniej Leningrad i mało znaną socrealistyczną sień, kryjącą się za odbudowanymi fasadami kamienic przy Długim Targu 1–7; niegdyś bywała to siedziba przybywających do miasta królów polskich. Spośród wnętrz sakralnych, nie objętych projektem, wyjątek uczyniono dla świątyni mennonickiej położonej u stóp Biskupiej Górki, ze względu na diametralnie inny jej charakter niż ceglane świątynie gdańskie.

Osobnym zagadnieniem są wnętrza XIX-wieczne. Obiekty z tego okresu po drugiej II wojnie światowej traktowane były jako spuścizna niemiecka i wiele z nich rozebrano; jako przykład można podać pocztę przy ulicy Długiej oraz teatr przy Targu Węglowym. Stopniowo budynki XIX-wieczne zyskały rangę zabytku i zaczęto je chronić. Obecnie historycy sztuki i architektury starają się uzmysłowić potrzebę zadbania o dziedzictwo, które pozostawili po sobie architekci pierwszej połowy XX wieku. Obiekty te są często przebudowywane, a elewacje przemalowywane i docieplane w sposób, który niszczy pierwotny zamysł projektantów. Lukę w wiedzy o architekturze i urbanistyce z okresu dwudziestolecia międzywojennego wypełniła (niedawno zamknięta) wystawa w Domu Uphagena pt. Architektura i urbanistyka Wolnego Miasta Gdańska (1919–1939). 

Klaudiusz Grabowski