Projekt Nadbałtyckiego Centrum realizowany z Wydziałem Architektury Politechniki Gdańskiej, Instytutem Historii Sztuki UG, Narodowym Instytutem Dziedzictwa, Stowarzyszeniem Archiwistów Polskich Oddział w Gdańsku, Muzeum Historycznym Miasta Gdańska, Polską Akademią Nauk Biblioteką Gdańską, Archiwum Państwowym w Gdańsku i Pomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków – w ramach X Bałtyckiego Festiwalu Nauki.

Obecna realizacja jest kontynuacją wielu interdyscyplinarnych projektów, realizowanych przez Nadbałtyckie Centrum Kultury, a dot. wizji Gdańska i jego najważniejszych strategicznych wyzwań. Nasze myślenie o mieście nie sprowadzamy głównie do wymiaru techniczno - inżynieryjnego i organizacyjnego, a więc na poziomie planowania miejskiej infrastruktury mediów: rury, szyny, lampy oświetleniowej. Kształtowanie określonych postaw myślenia strategicznego o wizji miasta i związanej z nim dysputy społecznej, jest ideowym założeniem programowym swoistych lekcji o Gdańsku, jakie realizujemy od 10 lat w ramach Bałtyckiego Festiwalu Nauki. (od 2002 r. – Z historii Gdańska wypisy nieznane, Fortyfikacje Gdańska, Fortyfikacje nabrzeżne Zatoki Gdańskiej, Lekcja gotyku w Gdańsku cz. I, Lekcja gotyku w Gdańsku cz. II, Niderlandzcy budowniczowie Gdańska, Gdańsk – miasto w przebudowie, Gdańsk – miasto nad wodą, 200 lat kąpieliska w Brösen/Brzeźnie, do 2012 r. - Gdańsk – miasto zabytek).

Wielogłosowa rozmowa o Gdańsku - mieście historycznym, z dużym potencjałem dziedzictwa kulturowego, odbywa się w czasie i kontekście znaczących przewartościowań cywilizacyjnych. Widoczne są zmiany, jakie cywilizacja wnosi do naszego stosunku odnośnie dziedzictwa i jak dziedzictwo nieustająco weryfikuje stosunek do cywilizacji.

Tytuł projektu Gdańsk – miasto zabytek wywołuje jednoznaczne skojarzenia, ale też zawiera dozę intelektualnej prowokacji. Koncepcja projektu skupia się wokół bardzo wielu wątków, gdyż problem rozpatrujemy w kontekście historycznym, ale też wyzwań współczesności miasta. Grupując zagadnienia szczegółowe, wyróżniamy 5 głównych problemów:
1. Z teorii problematyki ochrony zabytków – korelacja/odniesienia do rzeczywistości
2. Gdański potencjał miasta – zabytku
3. Polityka konserwatorska Gdańska – uwarunkowania konserwatorskie. Konserwator zabytków – strażnik dobra wspólnego
4. Ochrona dób kultury w warunkach gospodarki rynkowej
5. Gdańska strategia zarządzania historycznym potencjałem miasta i jego dziedzictwem

Ad. 2 Miasto historyczne, karmiące się współcześnie przeszłością – szanse i zagrożenia. Wielce pouczające jest spojrzenie na Gdańsk z perspektywy lotu ptaka, czym jest i czym może być jego potencjał dziedzictwa – miejsce, skala i proporcja substancji zabytkowej w aglomeracji miejskiej.

Ad. 4 Ochrona dóbr kultury w warunkach gospodarki rynkowej i umiejętne zarządzanie dziedzictwem – dobrem wspólnym ,wymusza wypracowanie jasnych reguł odnośnie wielu zasadniczych kwestii. Komercjalizacja przestrzeni miasta, zalew brzydoty i tandety, skłania do poszukiwania instrumentów skutecznej ochrony nie tylko poszczególnych zabytków, ale całej przestrzeni kulturowej. Problemów tu istotnych jest bardzo wiele, począwszy od dynamiki turystycznej historycznego śródmieścia, żywotności tej oferty i jej społecznej akceptacji. O zabytku często myślimy w kategoriach sacrum, tymczasem jest to także tovarum, i nasuwające się pytanie, czy właściwie gospodarujemy zasobem turystycznym Gdańska? Społeczne funkcjonowanie w mieście zabytkowym jest nieustanną, strategiczną grą o miasto, rozgrywającą się na wielu polach. Z najważniejszych tu problemów: nowoczesność w mieście historycznym – dyktat samochodu i komercjalizacja przestrzeni (np. lokalizacje banków). Nowa architektura – czy musi być degradacją przestrzeni kulturowej? Zagrożenia kompozycji przestrzennej miasta zabytkowego – kto jest dziś kreatorem założeń urbanistycznych i kontrolerem powstającej zabudowy, np. jej wysokości czy linii regulacyjnej ulicy. Łamanie kodu miasta historycznego odbywa się w wielu wymiarach, widocznym i uświadomionym przez społeczność, niestety po czasie.

Ad. 5 Gdańska strategia zarządzania historycznym potencjałem miasta i jego dziedzictwem, musi rozstrzygnąć fundamentalną kwestię – jakiego śródmieścia dziś potrzebujemy: salonu, estrady, bazaru, jarmarku, agory? Jakie przypisujemy jej funkcje? Czy gdańskim zabytkom zagraża zadęcie modernizacyjne?
Dzisiejsze wyzwanie nie tylko miasta Gdańska, ale i innych miast polskich to poszukiwanie kompromisu między rozwojem a dziedzictwem. Anglicy określają ten proces - zarządzanie zmianą, gdzie dziedzictwo nie jest balastem obciążającym miejskich urbanistów, ale potencjałem i szansą. I to strategiczno-planistyczne podejście jest równie ważne , a może bardziej istotne dla przyszłości miasta, niż dbałość o zapis kolejnych budowli na listę obiektów zabytkowych.

Program:
czwartek 24 maja 2012, Ratusz Staromiejski w Gdańsku, ul. Korzenna 33/35
godz. 17.00–19.30
debata Gdańsk – miasto zabytek    
moderatorzy: Aleksandra Kozłowska, Jacek Friedrich
Wprowadzenie do dyskusji:
Jakub Szczepański – Definicje zabytku – teoria i praktyczne stosowanie
Jacek Friedrich – Miasto zabytkowe – kanwa ideologicznych narracji
Stanisław Flis – Czyj Gdańsk?
Małgorzata Omilanowska – Gdańska substancja zabytkowa
Wiesław Bielawski – Zakładnik
Tomasz Błyskosz – Problematyka ochrony śródmieścia miasta zabytkowego w warunkach gospodarki rynkowej na przykładzie Gdańska – zarys problemu
Katarzyna Rozmarynowska – Zapomniane, zaniedbane, znikające… niedocenione gdańskie zielone zabytki
Lidia Makowska – Mieszkać w zabytku – co to znaczy? Z okna mieszkanki Wrzeszcza na zabetonowany kanał Potoku Strzyża
Małgorzata Dymnicka – Miasto to nie tylko zabytek
Komentarz – Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków Marian Kwapiński

piątek 25 maja 2012
miejsce spotkania: przed Dworem Artusa, ul. Długi Targ
godz. 10.00–12.00
poznanie zabytku – Dwór Artusa pamiątką historii i symbolem kultury. Edukacyjna rola zabytku w upowszechnianiu kultury historycznej. Przewodnicy: Edward Śledź, Jakub Szczepański, Andrzej Woziński, Mieczysław Abramowicz, Alina Szpakiewicz, Henryk Lula, Barbara i Ludwik Brzuskiewiczowie
godz. 15.30–17.45
wędrówka I – Zabytkowa wartość Głównego Miasta – inaczej
miejsce spotkania: Brama Wyżynna. Przewodnicy: Aleksandra Piotrowska, Tomasz Błyskosz, Jacek Friedrich, Jakub Szczepański, Klaudiusz Grabowski, Andrzej Zagrobelny
godz. 18.00 – Peter O. Loew, Gdańsk i jego przeszłość – promocja książki, org. Miasto Gdańsk. Ratusz Staromiejski, Gdańsk, ul. Korzenna 33/35

sobota 26 maja 2012
godz. 10.00–13.00    
wędrówka II – Urbanistyczny układ Wrzeszcza – chronione dziedzictwo?
miejsce spotkania: skrzyżowanie ul. Grunwaldzkiej i ul. Miszewskiego.
Przewodnicy: Lidia Makowska, Katarzyna Rozmarynowska, Jacek Friedrich, Jakub Szczepański

Realizacja projektu wymaga interdyscyplinarnego podejścia i wieloaspektowego spojrzenia na dziedzictwo kulturowe Gdańska oraz na związane z nim przeobrażenia modernizacyjne miasta. Współautorzy projektu reprezentują więc różne dyscypliny wiedzy, a co za tym idzie – różne placówki naukowe i instytucje kultury.
prof. Małgorzata Omilanowska – Instytut Historii Sztuki UG
dr Jacek Friedrich - Instytut Historii Sztuki UG
dr Andrzej Woziński - Instytut Historii Sztuki UG
dr hab. inż. arch. Lucyna Nyka – Wydział Architektury PG
dr Katarzyna Rozmarynowska – Wydział Architektury PG
dr Małgorzata Dymnicka - Wydział Architektury PG
dr inż. arch. Jakub Szczepański – Wydział Architektury PG
dr Marian Kwapiński – Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
mgr Janusz Tarnacki – Miejski Konserwator Zabytków
mgr Tomasz Błyskosz – Narodowy Instytut Dziedzictwa Oddział w Gdańsku
mgr Mieczysław Abramowicz- Muzeum Narodowe w Gdańsku
mgr Adam Koperkiewicz - Muzeum Historyczne Miasta Gdańska
mgr Edward Śledź - Muzeum Historyczne Miasta Gdańska
mgr Stanisław Flis – Stowarzyszenie Archiwistów Polskich Oddział w Gdańsku
mgr Lidia Makowska- Stowarzyszenie Kultura Miejska
red. Aleksandra Kozłowska
mgr Andrzej Zagrobelny
Aleksandra Piotrowska

Konsultacja naukowa:
prof. Małgorzata Omilanowska
dr hab. inż. arch. Lucyna Nyka
dr inż. arch. Jakub Szczepański

Pomysł i opracowanie projektu – mgr Bronisława Dejna, kurator
Pomysł wystaw, scenariusze wędrówek – mgr Klaudiusz Grabowski
Realizacja projektu - mgr Bronisława Dejna i mgr Klaudiusz Grabowski