Nadbałtyckie Centrum Kultury w Gdańsku i Wydawnictwo Athenae Gedanenses
zapraszają na promocję książki:

Roman Dzięgielewski
Przygotowanie młodzieży do podróży akademickiej w XVI–XVIII wieku. Na przykładzie traktatów apodemicznych, w szczególności „Brewiarza apodemicznego” gdańszczanina Samuela Zwickera, Gdańsk 2015

z udziałem prof. Edmunda Kotarskiego

15 marca, godz. 17.30.

Wprowadzenie
W trakcie czytania o szesnasto- i siedemnastowiecznych podróżach młodzieży na studia zagraniczne powstaje pytanie, z jakim przygotowaniem przyszły student opuszczał rodzinny dom, by w nieznanym środowisku gospodarczym, kulturowym, językowym, obyczajowym, wyznaniowym czy też nawet klimatycznym poradzić sobie jednocześnie z nauką i problemami życia codziennego. Skąd nastolatek czerpał wiedzę, w jaki sposób należy w obcym kraju znaleźć i załatwić bezpieczny nocleg lub transport, czym się odżywiać, jak zwalczać choroby, czy jak traktować miejscową ludność?

Od końca XVI wieku szansę na znalezienie w jednym miejscu niezbędnych porad i wskazówek dawała lektura wyspecjalizowanych poradników. Na bazie języka greckiego utworzono dla nich określenie „apodemik”, oznaczające traktat, który miał uczyć sztuki roztropnego podróżowania („ars peregrinandi”). Opisanie formy i zawartości wielu dzieł daje naturalną okazję do przedstawienia sylwetek najbardziej znaczących twórców, którzy w XVI–XVIII wieku zajmowali się teoretyczną i praktyczną stroną peregrynacji zagranicznych. Przedmiotem prezentacji są wybrane traktaty o bardzo różnym „ciężarze gatunkowym”, bo występują tu prace o charakterze literackim, naukowym, popularnonaukowym i typowe poradniki.

Pojęcie „peregrinatio academica” zaczęło funkcjonować w związku z coraz bardziej popularnymi w XVI wieku, a wręcz modnymi w XVII wieku podróżami poznawczo-edukacyjnymi, których głównym celem było odbywanie lub kontynuowanie nauki na uniwersytetach europejskich. Antoni Mączak stwierdził wręcz, że „od połowy szesnastego do osiemnastego wieku dla europejskich elit poważne, długie podróże stanowiły kulturowy obowiązek, element stanowej tożsamości”. Należy z góry uprzedzić, że już pierwsi twórcy apodemików stanowczo odróżniali podróżowanie edukacyjne od wyjazdów turystycznych, które traktowali pogardliwie, gdyż utożsamiali je z próżniaczym wałęsaniem się.

Dzisiejszego czytelnika interesują nie tylko formalne dokonania twórców traktatów apodemicznych. Na pewno chętnie pozna konkretne rady i wskazówki, które zalecano szesnasto- lub siedemnastowiecznym podróżnikom. Dla zaprezentowania zawartości treściowej wybrałem traktaty najbardziej w swoim czasie znane i popularne oraz takie, które po wiekach nadal budzą naszą ciekawość. Oczywiste ograniczenia zmuszały do wybierania i omawiania najistotniejszych punktów, ale czasami zamieszczam tłumaczenia ciekawych porad, myśli lub ilustrujących je anegdot.

Aneks zawiera pełne tłumaczenie łacińskiego dzieła gdańskiego prawnika Samuela Zwickera zatytułowanego Brewiarz apodemiczny ( Breviarium apodemicum), które wyszło drukiem w Gdańsku w 1638 roku. Z istotnych powodów Brewiarz można uznać za dzieło wzorcowe, zwłaszcza dla prac powstałych w XVII wieku. Po pierwsze, daje wyobrażenie o formie, gdyż jest zwarty i przynajmniej częściowo ułożony w postaci numerowanych wskazówek, co przypomina typowe poradniki. Po drugie, jego zawartość w pełni oddaje standardową treść apodemików, porusza podstawowe dla tego piśmiennictwa tematy. Po trzecie, oddaje wartość i klimat tego typu prac, gdzie nie brakuje odwołań do wydarzeń historycznych i do dzieł autorów starożytnych, a to z kolei pokazuje poziom intelektualny i walory literackie tego typu traktatów.