Jednym z kluczy do zrozumienia kultury każdej społeczności ludzkiej jest lokalna nekropolia - gdy odczytamy napisy umieszczone na nagrobkach, odszyfrujemy symbole związane ze śmiercią i ocenimy stan troski o miejsca spoczynku przodków, staniemy się bogatsi w wiedzę o duchowej kondycji miasta czy wsi, którą chcemy poznać.

Współczesne cmentarze, wypchnięte na obrzeża naszych miast, są najczęściej sztampowe: nagrobki ustawione w równych rzędach nie mają szczególnego wyrazu, a sztuka upamiętniania zmarłych została zredukowana do gotowych wzorców narzuconych przez kamieniarzy. Warto sobie również uświadomić, że zwykłe nekropolie nie są zazwyczaj długowieczne. Wiek nagrobków na najbardziej nawet znanych cmentarzach nie przekracza dwóch stuleci.
W starych świątyniach natomiast zachowała się wyjątkowa substancja bogatej symboliki i ciekawa historycznie treść inskrypcji nagrobnych. W nich jak w soczewce skupia się nawarstwiona historia poprzednich pokoleń. Ikonosfera funeralna kościołów niesie ze sobą całą gamę treści historycznych i emocji związanych ze zmarłymi, którzy w sposób wyjątkowy wpisali się w dzieje swoich społeczności. Epitafia, płyty nagrobne, a nawet całe kaplice z pomnikami luminarzy i władców, niekiedy ofiar wojen i kataklizmów są jak otwarta księga historii. Odczytanie jej jest dla nas niezwykłą szansą zrozumienia ducha miejsca, w którym żyjemy.
Konferencja autorstwa Nadbałtyckiego Centrum Kultury poświęcona będzie procesowi wnikliwego odczytywania warstw dziedzictwa zabytkowej substancji funeralnej w gotyckim kościele św. Jana w Gdańsku. Prowadzona obecnie odbudowa kościoła, połączona z pracami konserwatorskimi, pozwoliła na przeprowadzenie gruntownych badań w wielu aspektach. Zamierzeniem konferencji jest przede wszystkim dyskusja wokół funeralnego dziedzictwa kościoła i jej ekspozycji w przyszłości. Ale też ważną częścią programu konferencji będą teoretyczne rozważania z pogranicza różnych nauk oraz szerokie konteksty interpretacji badawczych najnowszych odkryć. Dziedzictwo kulturowe kościoła św. Jana chcemy tu rozpatrywać jako swoisty zapis przemijania i jednocześnie utrwalania miasta.

Lawrence Okey Ugwu, Dyrektor Nadbałtyckiego Centrum
ks. dr Krzysztof Niedałtowski, Rektor kościoła św. Jana w Gdańsku

PROGRAM KONFERENCJI

20 października, czwartek 
miejsce: Ratusz Staromiejski w Gdańsku, ul. Korzenna 33/35

godz. 10.00 - 12.30

• otwarcie konferencji: Lawrence Okey Ugwu i ks. dr Krzysztof Niedałtowski
• Zapis przemijania miasta
  • dr inż. arch. Jakub Szczepański – Kościół św. Jana w Gdańsku pamięcią miasta
• Z archeologicznych badań
  • mgr Bogdan Kościński – O początkach kościoła św. Jana i cmentarza
  • mgr Krzysztof Dyrda – Nowożytne formy pochówków w kościele św. Jana w Gdańsku w świetle badań archeologicznych
  • prof. dr hab. Judyta J. Gładykowska-Rzeczycka – Biostruktura parafian kościoła św. Jana
  • mgr Renata Wiloch-Kozłowska – Kultura mieszczan gdańskich w świetle najnowszych odkryć archeologicznych w kościele św. Jana
• Dyskusja

godz. 12.30–14.30

• Z archiwalnych badań
  
  • mgr Stanisław Flis – Dokumentacja archiwalna a eksploracja archeologiczna w kościele św. Jana
  • ks. dr Krzysztof Niedałtowski – Pochówki w kościele św. Jana w 1945 roku. Z dziennika ostatniego pastora gminy luterańskiej
  • dr hab. Danuta Szlagowska – Muzyczne dziedzictwo kościoła św. Jana
  • dr Jacek Kriegseisen – Pamięć liturgii. Złotnicze naczynia liturgiczne z kościoła św. Jana
• Dyskusja

godz. 14.30 - 16.00 - przerwa

godz. 16.00 - 18.30

• Sztuka nagrobna w kościele św. Jana na tle kultury funeralnej Gdańska
  
  • dr Jacek Bielak – Rekonstruowanie nekropolii. Posadzkowe płyty nagrobne kościoła św. Jana – układ pierwotny, obecne rozmieszczenie, próba identyfikacji
  • mgr Iwona Berent – Prace konserwatorskie przy kamiennych płytach nagrobnych
  • dr Marcin Kaleciński – Nagrobek Nathaniela Schrödera
  • dr hab. Anna Drążkowska – Odzież grobowa z kościoła św. Jana – analiza kostiumologiczna
  • dr Małgorzata Grupa – Zespół zabytków tekstylnych z kościoła św. Jana w Gdańsku – analiza technologiczna tkanin
• Dyskusja

piątek 21 października 2011

godz. 10.00 - 12.00

• Rytuał pogrzebowy
  
  • prof. dr hab. Edmund Kotarski – Kaznodzieje kościoła św. Jana wśród twórców XVII-wiecznej gdańskiej prozy biograficznej
  • ks. dr. hab. Zdzisław Kropidłowski – Ewangelicka liturgia pogrzebowa w Gdańsku i Prusach w świetle nieznanych agend liturgicznych
  • dr Agnieszka Witczak – Laus mortuorum. Biogramy dwóch Hützingów u Andrzeja Schotta
  • dr Piotr Kociumbas – Repertuar kantat pogrzebowych ze zbiorów dawnej biblioteki przy kościele św. Jana w Gdańsku
  • mgr Klaudiusz Grabowski – Kaplice cmentarne Gdańska – wyprowadzenie rytuału pogrzebowego z kościołów parafialnych
• Dyskusja

godz. 12.30 - 15.00
miejsce: Centrum św. Jana w Gdańsku, ul. Świętojańska 50

• Dziedzictwo cmentarne kościołów
  
  • mgr inż. arch. Anna Sychta – Eksponowanie grobów w kościołach jako obiektu zabytkowego na przykładzie kościoła pw. Bożego Ciała w Pręgowie, gm. Kolbudy
  • dr inż. arch. Jakub Szczepański, mgr Iwona Berent – O funkcjonowaniu dziedzictwa cmentarnego w Centrum św. Jana – wstęp do zwiedzania
  • dr hab. Anna Drążkowska, dr Małgorzata Grupa – Ekspozycja szat pogrzebowych i tkanin z pochówków w kościele św. Jana (zalążek wystawy stałej)

Zwiedzanie wystaw towarzyszących konferencji, z kuratorskim oprowadzeniem:
 

Nekropolie Pomorza w fotografii Anny, Krzysztofa Jakubowskich i archiwaliach
Wystawa NCK przedstawia 40 cmentarzy katolickich, ewangelickich, żydowskich, mennonickich, wojennych i miejsc martyrologii – świadectwo wielokulturowego Pomorza. Prezentacja jest częścią projektu o charakterze naukowo-badawczym, dokumentacyjnym i artystycznym, realizowanym w latach 2010–2012.

Kultura funeralna nowożytnego Gdańska w świetle wykopalisk archeologicznych
Wystawa przygotowana przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku. Ekspozycja prezentuje wyniki badań archeologicznych na cmentarzyskach nowożytnych, zlokalizowanych w obrębie historycznej części miasta. Zabytki bezpośrednio ilustrują zwyczaje i zmieniającą się tradycję pogrzebową dawnych mieszkańców Gdańska.

Obiekty z cyklu Krzyże – autor Jacek Kornacki
Charakterystyczne dla pomorskiej kultury cmentarnej żeliwne krzyże stały się formą wyjściową dla cyklu artystycznych obiektów pn. Krzyże (w ramach projektu artystyczno-kulturowego Archetyp – Świadomość – Miejsce). Pierwszy powstał w 2002 roku, następne są efektem uczestnictwa w wyjazdach studyjnych szlakiem cmentarzy, w ramach Nekropolii Pomorza.
Prezentowane formy wyrosły m.in. z inspiracji krzyża na cmentarzu w Sierżnie pow. Bytów oraz na cmentarzach Ziemi Słowińskiej, w Klukach i Smołdzinie. W specyficznej pasji dokumentacji krzyży Kornacki nie jest sam, twórcza współpraca z Tomkiem Krupińskim i Jackiem Zdyblem umożliwia w pełni dojrzałe budowanie nowych wartości artystycznych i kulturowych. Artysta – dokumentując minione rzemiosło funeralnej kultury – tworzy zapis obecności ludzi, miejsc i form. Powstaje artystyczny przekaz, rodzaj relikwiarza idei krzyża. To także symbol znaku istnienia ludzi, których śladów – miejsc istnienia i pochówku – już nie ma.

Lapidarium z pomorskich cmentarzy
Zbiór artefaktów funeralnych, ocalonych przez Jacka Kornackiego, Tomka Krupińskiego i Roberta Kwiatka, jest przywołaniem pamięci cmentarza. Nieznane jest pochodzenie obiektów, gdyż odzyskano je ze złomowisk, z jarmarków staroci od tzw. kolekcjonerów i z tymczasowych przechowalni. Szlachetny akt nie jest pozbawiony dylematów moralnych nowych właścicieli: z jednej strony to ocalenie śladu cmentarza, ale także świadomość, że posiadanie fragmentu z jego przestrzeni przyczynia się do śmierci nekropolii.
Prezentowane lapidarium jest wyznaniem kulturowym – to niezgoda na brak szacunku żywych dla pamięci zmarłych i miejsc ich wiecznego spoczynku.

Informacje praktyczne dotyczące wszystkich wystaw:
wernisaż: 9 października 2011r., godz. 13.30
czas: 9-22 października oraz 30 października-14 listopada 2011
miejsce ekspozycji: Centrum św. Jana, ul. Świętojańska w Gdańsku

Pomysł i realizacja konferencji: Bronisława Dejna