godziny otwarcia wystawy: 10.00 - 18.00

Wernisaż: 12 marca 2010, godz. 18.00

Wystawa Malarski Exodus. Polscy malarze w Londynie w II połowie XX wieku prezentuje 20 prac malarskich oraz rysunków autorstwa 10 wybitnych przedstawicieli środowiska polskich malarzy w Anglii. Są to prace zróżnicowane pod każdym względem – formalnie, tematycznie, technicznie. Dzięki takiemu wyborowi, ilustrują one kolorowy kalejdoskop osobowości artystycznych, jakie tworzyły to środowisko. Wśród prezentowanych prac znajdują się dzieła autorstwa  m.in.  Marka Żuławskiego, Feliksa Topolskiego, Stanisława Frenkiela oraz Zygmunta Turkiewicza.

Wystawa powstała we współpracy NCK z Muzeum Uniwersyteckim w Toruniu.
Obiekty pochodzą ze zbiorów Archiwum Emigracji i Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu.
Wystawę ubezpiecza Ergo Hestia.

Historia malarstwa polskiego nie ogranicza się do wydarzeń i zjawisk pojawiających się w obrębie granic naszego kraju. To również historia emigrantów tworzących z dala od rodzimego środowiska, choć często silnie z nim związanych i dających wyraz tego przywiązania w swojej twórczości artystycznej. Przypomina nam o tym wystawa „Malarski Exodus”, pierwsza w naszym regionie tak pełna, pod względem doboru nazwisk, prezentacja twórczości artystów zaliczanych umownie do tzw. szkoły londyńskiej. Ich losy przyćmiewane są często przez blask paryskiego kręgu artystów, którego bohaterowie znani są szerokiemu gronu znawców i sympatyków sztuki.
Wystawa prezentuje obrazy artystów niezwykle prężnie tworzących po II wojnie światowej, którzy w wyniku splątania osobistych losów z burzliwą historią Europy znaleźli schronienie w stolicy Anglii. Było to bardzo zwarte środowisko, tworzące krąg towarzyski blisko związanych ze sobą osób. W jedności siła, tym bardziej w czasach, gdy uczelnie artystyczne nie stały otworem przed obcokrajowcami, a galerie z dozą niepewności przypatrywały się twórczości emigrantów. Choć nielicznym udało się podjąć naukę w renomowanych szkołach angielskich, powstały inicjatywy zorganizowania własnych placówek edukacyjnych i powołania do życia polskich galerii oraz stowarzyszeń. I tak w II połowie XX wieku w Anglii działały szkoły Mariana Bohusza-Szyszko, Henryka Gotliba oraz Mariana Kratochwila, a karierę na artystycznej scenie Londynu robiły „Drian Gallery” Halimy Nałęcz, „Grabowski Gallery” Mateusza Grabowskiego i „Centaur Gallery” małżeństwa Wieliczków. W latach 50. powołano również do życia Zrzeszenie Artystów Plastyków Polskich w Wielkiej Brytanii.
 Prezentujemy 20 prac malarskich oraz rysunków autorstwa 10 wybitnych przedstawicieli środowiska londyńskiego. Są to prace zróżnicowane pod każdym względem – formalnie, tematycznie, technicznie. Dzięki takiemu wyborowi, ilustrują one kolorowy kalejdoskop osobowości artystycznych, jakie tworzyły to środowisko. Większość z prezentowanych artystów, pomimo stałego pobytu w Anglii, wystawiała za życia swoje prace w Polsce, co było wyrazem żywych związków z ojczyzną.

Marian Bohusz-Szyszko (1901–1995) malarstwo studiował w Wilnie oraz Krakowie. W 1947 zamieszkał w Londynie, gdzie prowadził Polską Szkołę Malarstwa. Ceniony jako malarz i nauczyciel, był laureatem wielu nagród. Malarstwo jego, głównie o tematyce sakralnej, tworzone było w duchu ekspresjonistycznym, bliskim twórczości Noldego. Charakteryzują je odważne kontrasty barwne i świadoma deformacja postaci ludzkiej. Bohusz jest autorem wielu obrazów zdobiących londyńskie kościoły. Do jego uczniów należeli m.in. Marian Kościałkowski, Zygmunt Turkiewicz, Janina Baranowska oraz Halima Nałęcz .

Adam Kossowski (1905–1986) przybył do Anglii w 1942 roku i szybko zrobił karierę wykonując przede wszystkim publiczne zlecenia. Jako że był artystą głęboko wierzącym, wykonywał głównie prace na zlecenie Kościoła katolickiego, przede wszystkim dekoracje kościołów. Zarówno jego prace malarskie, jak i ceramiczne, wyróżnia spójna koncepcja teologiczna oraz stylistyczna. Charakteryzuje je swoisty monumentalizm, syntetyczne ujęcie tematu oraz wysmakowanie w doborze kolorów .

Marek Żuławski (1908–1985) należy do grona artystów, który przybyli do Anglii jeszcze przed wybuchem wojny. Jest on jedną z najbardziej rozpoznawalnych dziś postaci londyńskiego środowiska. Absolwent warszawskiej ASP był artystą niezwykle wszechstronnym, o niezwykłym dorobku artystycznym. W zakresie jego zainteresowań znajdowało się przede wszystkim malarstwo, aczkolwiek jest on również autorem licznych grafik i ilustracji. Pisał eseje o sztuce, własne wspomnienia oraz prowadził w radiu BBC audycje o artystycznym życiu Londynu. Jego malarstwo zmieniało się stylistycznie – od koloryzmu, poprzez kubizujące formy, do popartowych kompozycji. Niezmienne pozostało zainteresowanie człowiekiem. 

Halina Korn Żuławska (1902–1978), druga żona Marka, jako jedyna z grona prezentowanych artystów nie odebrała wykształcenia artystycznego. Podobnie jak jej mąż, pochwalić się mogła niezliczonymi talentami – malarskim, rzeźbiarskim, literackim. Obdarowana niezwykłym urokiem osobistym tworzyła sztukę naiwną, której brak znamion akademickiego warsztatu. Charakterystyczny jest dla niej spójny styl o niezwykle wysmakowanej kompozycji i kolorystyce. Interesowało ją głównie codzienne życie. Niezwykle wrażliwa, zmarła przedwcześnie, nękana problemami natury psychicznej.

Feliks Topolski (1907–1989) zamieszkał w Londynie w 1935 roku. Blisko Waterloo założył swoje studio, gdzie do dziś można oglądać jego prace. Studiował w Warszawie, Paryżu i Rzymie. Znany przede wszystkim dzięki swoim charyzmatycznym, energicznie i z rozmachem kreślonym rysunkom, tworzonym na zlecenie licznych czasopism oraz na potrzeby dwutygodnika Topolski’s Chronicle, w którym komentował bieżące wydarzenia. Był osobistością Londynu – przyjął obywatelstwo brytyjskie, był członkiem Brytyjskiej Akademii Królewskiej, portretował wybitne osobistości kultury i polityki. Jego największe dzieła malarskie to majestatyczna panorama w Buckingham Palace, przedstawiająca koronację Elżbiety II, oraz Memoire of the Century, znajdująca się na stałe w jego studio.

Obrazy Zygmunta Turkiewicza (1913–1973) wyróżniają się spośród prezentowanych prac. Jego twórczość dzieli się na dwa odrębne etapy: fascynacja szkołą paryską, malarstwem Bonnarda i Mattisse’a, oraz unikalna formalnie abstrakcja. Prace powstałe w tym drugim okresie charakteryzuje wyjątkowa technika wykonania, co jest wynikiem indywidualnych poszukiwań artysty – przykłady można zobaczyć na wystawie. Zamiłowanie do tkaniny artystycznej znalazło odzwierciedlenie w niezwykłej, szorstkiej fakturze, subtelnej kolorystyce i ogólnej dekoracyjności. Turkiewicz dał się poznać również jako utalentowany krytyk sztuki oraz eseista .

Marian Kościałkowski (1914–1977), wilnianin, edukację artystyczną odebrał w Paryżu, Warszawie oraz Londynie, gdzie w 1947 uzyskał stypendium w jednej z renomowanych uczelni. Wystawiał rzadko, prowadził również ograniczone życie towarzyskie, skupiając się głównie na własnej twórczości malarskiej, do której podchodził niezwykle intelektualnie. Był znawcą historii malarstwa, co widać w zróżnicowaniu formalnym jego twórczości i wiecznych poszukiwaniach satysfakcjonujących go środków wyrazu – od kubizmu, poprzez abstrakcję i klasycyzm. Nie przywiązywał wagi do techniki wykonania swoich prac, co sprawia, że wiele jego dzieł poddaje się próbie czasu.  

Ze wszystkich artystów Halima Nałęcz (1914–2008) odbyła najdłuższą drogę zanim z Wilna dotarła do Londynu. Studiowała w rodzinnym mieście oraz pod okiem Bohusza-Szyszko w Londynie. W 1957 roku otworzyła przy Porchester Road Drian Gallery jedną z najważniejszych polskich galerii artystycznych w Anglii. Działająca nieustannie do 2000 roku galeria otwarta była nie tylko dla polskich artystów, ale i promowała najnowsze zjawiska w sztuce europejskiej i światowej. W twórczości malarskiej Nałęcz najważniejszy jest kolor. Subtelne, pastelowe barwy i szerokie pociągnięcia pędzla przenoszą widza w świat fantazji, tajemniczych ogrodów i szczęśliwie w nich mieszkającej zwierzyny. Część jej kolekcji sztuki trafiła do Muzeum Narodowego w Gdańsku .

Stanisław Frenkiel (1918–2001), absolwent krakowskiej ASP, łączył w swoim życiu dwie pasje: malarstwo oraz historię sztuki. Do Londynu trafił w 1947 roku, gdzie dzięki uzyskanemu stypendium rozpoczął drugie studia artystyczne. Tam też na prestiżowym Cartloud Institute of Art uzyskał stopień naukowy. Wykładał w licznych szkołach angielskich i amerykańskich, uhonorowany został niezliczonymi odznaczeniami za swoją działalność edukacyjną. W swoich esejach skrupulatnie dokumentował poczynania polskiego środowiska artystycznego w Anglii. Jego malarstwo to sentymentalna podróż do Krakowa jego młodości, atmosfery wiecznego karnawału i teatru .

Janina Baranowska (1925) to najmłodsza artystka spośród prezentowanego grona. Jako jedyna odbyła edukację artystyczną wyłącznie w Anglii, kolejno na trzech uczelniach. Jeszcze podczas studiów zyskała uznanie środowiska angielskiego. Początkowo fascynowała ją abstrakcja, następnie zaczęła łączyć ten motyw z elementami figuralnymi. Stworzyła w ten sposób swój indywidualny styl, w którym przenikają się kolory i nakładają na siebie figury geometryczne stanowiące tło dla postaci ludzkiej. Oprócz malarstwa, zajmuje się projektowaniem witraży, maluje gwasze, pastele oraz ikony. Od 1988 roku jest dyrektorem Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego w Londynie .

Wszystkie prezentowane na wystawie prace pochodzą z kolekcji Archiwum Emigracji w Toruniu oraz Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu. Stanowią one jedynie ułamek tych zbiorów, gromadzących i zachowujących dziedzictwo artystyczne polskich środowisk emigracyjnych. Dzięki współpracy z AE i MUT mamy okazję zaprezentować tę unikatową wystawę publiczności w Gdańsku.
Anna Zalewska - kuratorka wystawy