szelbiąg
01/01/2020

Pomorze w sieci: szelbiąg

Prezentowana w jednej z sal Muzeum Ziemi Kościerskiej stała ekspozycja etnograficzna zawiera przedmioty charakterystyczne dla kultury ludowej Kaszub. Są wśród nich zydle o rzeźbionych oparciach, naczynia wyplatane z okorowanych korzeni sosny, jak również drewniane rzeźby przedstawiające rybaków i zwierzęta. Uwagę zwiedzającego kradnie jednak imponujący kredens, którego funkcja – jak się okaże – wykracza poza tę oczywistą, związaną z przechowywaniem.

Znajdujący się w kościerskim muzeum szelbiąg (szelbing, szelbląg), bo tak na Kaszubach nazywany jest ten typ mebla, został wykonany przez Teodora Plińskiego, urodzonego w 1907 r. w Czersku rzeźbiarza kaszubskiego, absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Zdobienia w postaci malowideł wykonała jego żona, Bronisława Plińska (z domu Wrycza), kaszubska hafciarka. Artystyczne małżeństwo Plińskich na trwałe zapisało się w historii regionu – Bronisława zasłynęła jako propagatorka haftu kaszubskiego, Teodor jako współtwórca m.in. Kalwarii Wielewskiej.

Wykonany przez nich szelbiąg składa się z komody i nadstawki o całkowitej wysokości około dwóch metrów. Dolna część kredensu zamykana jest dwuskrzydłowymi drzwiami, nad nimi znajdują się dwie szuflady. Nadstawkę – dwie półki i ozdobne filarki po bokach – wieńczy rzeźbiona listwa. Drzwiczki, fronty szuflad, brzeg komody, podstawy filarów nadstawki oraz front listwy wieńczącej pomalowane zostały na niebiesko oraz ozdobione motywami wzornictwa kaszubskiego.

W literaturze dotyczącej Kaszub pojawiają się liczne wzmianki na temat szelbiąga jako elementu wyposażenia domu. W latach 30. XX wieku Friedrich Lorentz pisał: Obok skrzyni stoi szafa do statków (szelbiąg), składająca się z zamkniętej części dolnej, gdzie przechowuje się zapasy żywności, oraz otwartego miśnika z krętemi nieraz słupkami, gdzie ustawia się barwne talerze i zawiesza pięknie wyszorowane łyżki cynowe. Także szelbiąg jest bogato zdobiony malowidłami. Zdobione malarsko kredensy były popularne również na Kociewiu – nazywano je szelbungami bądź szelblungami. Od kaszubskich różniły się motywami zdobniczymi, ale przede wszystkim brakiem kolumienek.

Jak wskazują niektóre źródła, szelbiąg posiadał pewne znaczenie obrzędowe przy wydawaniu córki za mąż. W sytuacji, gdy rodzice przyszłej panny młodej godzili się na ślub z danym kawalerem, zapewniali „dobrego męża”, tj. swata, że szelbiąg zostanie zamówiony u stolarza, co oznaczało ostateczną zgodę na związek małżeński. Był to więc mebel, który ułatwiał oświadczyny.

 

Miejscowość: Wiele

Data wykonania: 1942/1943 r. (lata powstania mebla określone zostały przez córkę wykonawcy)

Imię i nazwisko autora: Teodor Pliński (stolarka), Bronisława Plińska (malowidła)

Cechy charakterystyczne: szelbiąg składający się z komody i nadstawki, wymiary: komoda: 140x90x42 cm, nadstawka: 127x112x33 cm, wykonana z drewna liściastego; komoda złożona z dwuskrzydłowych drzwi, nad którymi umieszczono dwie szuflady; nadstawka z dwiema półkami z ozdobnymi filarkami po bokach (po dwie przy każdym boku) oraz z listwą wieńczącą; drzwiczki, fronty szuflad, brzeg komody, podstawy filarów nadstawki oraz front listwy wieńczącej pomalowane zostały na niebiesko oraz ozdobione motywami wzornictwa kaszubskiego.

Opracowała: Agnieszka Domańska

Za podzielenie się informacjami na temat eksponatu dziękuję pani Jagnie Bogdan, kierowniczce Działu Etnograficznego Muzeum Ziemi Kościerskiej im. dra Jerzego Knyby.

Źródła:

B. Grzędzicki, Chmielno, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 1980.

F. Lorentz, Zarys etnografii kaszubskiej, Toruń 1934.

L. Malicki, Kociewska sztuka ludowa, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk 1973.

https://wsercukaszub.blogspot.com/

„Dziennik Bydgoski”, nr 70, 1937.