dwojaki
01/02/2020

Pomorze w sieci: dwojaki

Zamek w Kwidzynie, Oddział Muzeum Zamkowego w Malborku posiada w swoich zbiorach różnego rodzaju naczynia ceramiczne pochodzące z terenu Dolnego Powiśla. Należą do nich dzbany, których brzuśce pokrywano ciemną glazurą i zdobiono ornamentem geometrycznym, a szyjki i dolne krawędzie malowano na odcień kremowy; są tam również cedzidła używane przez mieszkańców Żuław i Powiśla, a także różnego rodzaju butle, misy, talerze, garnki i dwojaki. Szczególnie interesujące wydają się te ostatnie, głównie za sprawą funkcji, którą niegdyś pełniły, ale też ornamentyki.

Z dwojakami zapewne spotkali się z miłośnicy malarstwa Józefa Chełmońskiego. Uwiecznił je na obrazie „Bociany”, przedstawiającym siedzącego na łące mężczyznę (ojca) i stojącego za nim chłopca (syna), wpatrujących się w stado przelatujących nad wsią ptaków. Ojca zastajemy w porze posiłku – na wyciągniętych przed siebie nogach trzyma naczynie z obiadem, w dłoni dzierży łyżkę. Obraz Chełmońskiego wiernie ilustruje funkcję dwojaków –  służyły one do wynoszenia jedzenia chłopom pracującym w polu. Do jednego garnka wlewano zupę, do drugiego na ogół nakładano ziemniaki lub kaszę. Gdy rodzic zjadł, dziecko mogło wrócić z pustym naczyniem do domu.

Dwojaki z Kwidzyna to gliniane garnki różnych rozmiarów połączone ze sobą ryglami z zaznaczonymi odciskami palców w miejscu spojenia z naczyniem. Uchwyt w formie wałka jest osadzony pionowo i łączy garnki. Dwojak o jasnobrązowej glazurze, zdobiony ciemnobrunatnym kropkowym napryskiem, jest silnie wybrzuszony i posiada szeroki kołnierz. Jak podaje karta katalogowa eksponatu, naczynie pełniło swoją funkcję do około 1935 roku. W muzealnych zbiorach znajdują się jeszcze dwojaki zdobione motywem jodełki lub kropkami w powtarzających się układach. Te najstarsze datuje się na 1772 rok.

Ksiądz Władysław Łęga, badacz kultury Pomorza, a w szczególności Powiśla, w swojej kompleksowej pracy Ziemia Malborska. Kultura ludowa wydanej w latach 30. XX wieku, odnotowuje, że choć miejscowa ludność wciąż kupuje na jarmarkach naczynia gliniane wykonane przez garncarzy ze Sztumu, Malborka, Prabut czy Kwidzyna, to są one coraz częściej wypierane przez blaszane zamienniki.

Współcześnie dwojaki można spotkać już tylko na wystawach etnograficznych i w sklepach z ceramiką. Nie pełnią swojej pierwotnej funkcji, raczej mają zdobić nowoczesne kuchnie i służyć do przechowywania dowolnych przedmiotów. Do przenoszenia posiłków wykorzystuje się za to trojaki, czyli metalowe garnki kładzione jeden na drugim i spinane razem.

 

Miejscowość: Ryjewo (powiat kwidzyński)

Data wykonania: około 1775

Imię i nazwisko autora: nieznane

Cechy charakterystyczne: wymiary: 16x30 cm, średnica: 15,5 cm; dwojak gliniany, toczony na kole garncarskim, polewa zewnętrzna w kolorze jasnobrązowym, zdobiony napryskiem z kropek ciemnobrunatnych; wnętrze naczynia kryje polewa sinawa; naczynie pełniło swoją funkcję do około 1935 roku, było własnością gospodyni wiejskiej

Opracowała: Agnieszka Domańska

Za podzielenie się informacjami na temat eksponatu dziękuję pani Joannie Jezierskiej z Pracowni Archeologii i Etnografii Muzeum Zamkowego w Kwidzynie.

Źródła:

W. Łęga, Ziemia malborska. Kultura ludowa. Materiały etnograficzne Powiśla i Żuław, Wydawnictwo Region, Gdynia 2018.

http://zamek.kwidzyn.pl/